Ndalimi i pyetjeve të shumta

Nga Ebu Hurejra përcillet se i Dërguari i Allahut sal-lAllahu alejhi ue sel-lem ka thënë: “Mjaftohuni me ato që ju kam lënë, sepse ata që ishin para jush i shkatërruan pyetjet e shumta dhe kundërshtimi rreth profetëve të tyre. Prandaj, kur t’ju ndaloj nga diçka largohuni prej saj, e kur t’ju urdhëroj për diçka zbatoni prej saj sa të keni mundësi.” Muttefekun alejhi.[1]

Pyetjet nga të cilat ka ndaluar Profeti sal-lAllahu alejhi ue sel-lem janë ato nga të cilat ka ndaluar Allahu në fjalën e Tij: “O ju që keni besuar, mos pyesni për gjëra të cilat nëse u sqarohen do t’ju bëjnë të ndiheni keq.” | El Maideh: 101.

Ato janë pyetjet për gjërat që lidhen me të fshehtën apo gjëra për të cilat Allahu nuk merr në llogari, që nuk i ka ndaluar e as i ka bërë detyrë. Nëse dikush pyet për to në kohën kur zbret shpallja dhe legjislacioni, ndoshta ato mund të bëhen detyrë për shkak të pyetjes apo bëhen të ndaluara për shkak të saj. Kësisoj pyetësi hyn tek fjala e Profetit sal-lAllahu alejhi ue sel-lem: “Muslimani që ka gjynahun më të madh është ai që pyet për diçka që nuk është e ndaluar, dhe ajo bëhet e ndaluar për shkak të pyetjes së tij.”[2]

Njeriu e ka të ndaluar të pyes për çështje të cilat e vënë në siklet atë që pyetet ose e ngushtojnë. [3] Po ashtu, është e ndaluar të pyetet për çështje të vogla dhe të parëndësishme duke lënë pyetjet rreth gjërave të rëndësishme. Këto pyetje dhe të ngjashme me to janë ato që i ka ndaluar sheriati.

Ndërsa sa i përket pyetjes orientuese rreth çështjeve fetare, qofshin ato prej bazave apo prej degëve, adhurime apo marrëdhënie, ato janë prej gjërave për të cilat ka urdhëruar Allahu dhe i Dërguari i Tij sal-lAllahu alejhi ue sel-lem dhe kanë nxitur për to, sepse ato janë mjet për mësimin e dijeve dhe kuptimin e realitetit të fesë. Thotë i Lartësuari: “Prandaj pyesni njerëzit e dijes nëse nuk dini.” | El Enbija: 7.

Dhe thotë i Lartësuari: “Prandaj pyeti ata që dërguam para teje prej të dërguarve Tanë: A bëmë Ne zota të tjerë që adhuroheshin përveç Rrahmanit (të Gjithëmëshirshmit)?” | Ez Zuhruf: 45. si dhe ajete të tjera përveç tyre. Ndërsa Profeti sal-lAllahu alejhi ue sel-lem ka thënë: “Kujt Allahu ja do të mirën e bën të kuptojë fenë.”[4] Kjo duke e bërë atë të eci në rrugën e kuptimit të fesë nëpërmjet studimit dhe pyetjes. Gjithashtu ka thënë: “A nuk pyetën kur nuk dinin? Me të vërtetë ilaçi i injorancës është pyetja.”[5]

Allahu ka urdhëruar për butësi ndaj atij që pyet dhe t’i jepet ajo që kërkon, dhe për mosbezdisje prej tij. Ka thënë në suren Ed Duha, ajeti 10: “E sa i takon kërkuesit ti atë mos e qorto (mos i fol ashpër).” Kjo përfshin kërkuesin e njohurive të dobishme dhe kërkuesin e gjërave të kësaj dynjaje, pasuri apo diçka tjetër.

Në këtë hadith futet edhe pyetja se si janë cilësitë e Krijuesit. Çështja e cilësive të Allahut është e gjitha ashtu si tha imam Maliku kur e pyeti dikush: “Si është istiuaja, ngritja e Allahut mbi Arshin e Tij? – Ai tha: Ngritja (lartësimi) është e ditur, mënyra se si është e panjohur, besimi në të është detyrë dhe pyetja rreth saj është bidat (risi në fe).”[6]

Prandaj kush pyet se si është dija e Allahut apo si krijon Ai dhe si i rregullon çështjet? Themi: Ashtu siç është Qënia e Allahut të Lartësuar që nuk u ngjan krijesave, po ashtu dhe cilësitë e Tij nuk u ngjajnë cilësive të krijesave. Njerëzit e njohin Allahun dhe njohin ato me të cilat Ai është bërë i njohur tek ta, prej cilësive dhe veprave të Tij. Ndërsa si janë ato nuk e di shpjegimin e tyre realisht dhe totalisht askush tjetër veç Allahut (të Lartësuar).

Pastaj Profeti sal-lAllahu alejhi ue sel-lem përmendi në këtë hadith dy baza madhështore:

E para: Fjala e Profetit sal-lAllahu alejhi ue sel-lem: “Kur t’ju ndaloj nga diçka, largohuni prej saj.” Çdo gjë nga e cila ka ndaluar Profeti sal-lAllahu alejhi ue sel-lem prej fjalëve dhe veprimeve, të dukshme apo të fshehta, është detyrë lënia dhe heqja dorë prej tyre si formë e zbatimit të urdhrave dhe bindjes ndaj Allahut të Lartmadhëruar dhe të Dërguarit të Tij.

Ndalimi nga diçka bëhet duke e larguar veten prej saj dhe kjo është diçka e mundshme për të gjithë njerëzit, sepse çdo njeri ka mundësi të lërë të gjitha ato që i ka ndaluar Allahu dhe i Dërguari i Tij sal-lAllahu alejhi ue sel-lem, dhe robërit nuk i kanë të domosdoshme (sa që s’bëjnë dot pa) të ndaluarat. E lejuara është e gjerë, dhe u mjafton të gjitha krijesave në adhurimet, në marrëdhëniet apo në sjelljet e tyre.

Ndërsa lejimi i të ngordhurës, gjakut dhe mishit të derrit (etj. si këto), ato janë situata të rralla (përjashtime) ku bëhet i pashmangshëm përdorimi i tyre. (Në këto raste) Nuk janë më haram por janë hallall, sepse domosdoshmëritë i bëjnë të ndaluarat të lejuara. Domosdoshmëria i bën ato të lejuara, sepse Ai i ka ndaluar ato për t’i ruajtur robërit e Tij dhe si masë mbrojtëse për ta nga të këqijat dhe dëmet, si dhe për dobinë e tyre. Por kur përballë këtyre vjen një dobi më e madhe që është vazhdimësia e jetës (mbijetesa), atëherë i jepet përparësi kësaj (mbijetesës) kundrejt asaj (konsumimit të të ndaluarave) si mëshirë prej Allahut dhe mirësi prej Tij.

Ndërsa ilaçet nuk janë prej këtij lloji dhe ato nuk hyjnë te domosdoshmëritë, sepse Allahu i Lartësuar i shëron të sprovuarit (të sëmurët) me shkaqe të ndryshme që nuk e bëjnë ilaçin të pazëvendësueshëm. Në rast se mbizotëron mendimi se ilaçi mund të jetë shërues, përsëri themi: Nuk lejohet kurimi me të ndaluarat, si: alkooli, qumështi i gomarëve apo lloje të tjera të të ndaluarave, në kundërshtim me atë që është i detyruar të hajë të ngordhurën, sepse ai në atë rast është i bindur se nëse nuk ha prej saj do të vdesë.

Baza e dytë është fjala e Profetit sal-lAllahu alejhi ue sel-lem kur thotë: “E nëse ju urdhëroj për diçka bëni prej saj sa të keni mundësi.” Kjo është një bazë e madhe dhe për të tregon gjithashtu fjala e të Lartësuarit: “Prandaj, frikësojuni Allahut sa të keni mundësi.” | Et Tegabun: 16.

Të gjitha urdhërat e sheriatit janë të lidhura me mundësinë e robit për to, prandaj nëse ai nuk ka asnjë mundësi ta kryej ndonjë prej detyrimeve ai (detyrim) bie prej tij krejtësisht. E nëse ka mundësi të kryej një pjesë të tij, dhe ajo pjesë është adhurim, atëherë mbetet detyrë për të kryerja e asaj pjese që ka mundësi dhe bie prej tij ajo që s’ka mundësi ta kryej.

Këtu hyjnë aq shumë çështje të jurisprudencës (fikhut) dhe rituale fetare sa nuk numërohen e as mund të llogariten.

Shembuj:

– I sëmuri falet në këmbë, nëse nuk ka mundësi atëherë falet ulur, e nëse s’ka mundësi atëherë falet shtrirë, e nëse s’ka mundësi as të bëjë shenjë me kokë atëherë bën shenjë me sytë e tij.

– Njeriu agjëron nëse ka mundësi për të, nëse sëmuret nga një sëmundje që nuk shpresohet të shërohet prej saj atëherë ushqen për çdo ditë (të Ramazanit) një të varfër[7]. Nëse është sëmundje që shpresohet të shërohet prej saj atëherë ai nuk agjëron (gjatë Ramazanit) dhe e shlyen agjërimin e atyre ditëve në një kohë tjetër.

– Po ashtu, ai që nuk ka mundësi të marrë një pengesë (sutra) që është e detyrueshme për namaz, apo s’ka mundësi të drejtohet nga kibla, apo s’ka mundësi të ruhet (të pastrohet) prej papastërtisë, atëherë bien prej tij këto gjëra. Po kështu themi edhe për kushtet e tjera të namazit, shtyllat e tij apo kushtet e pastërtisë.

– Kush nuk ka mundësi të pastrohet me ujë për shkak të mungesës së tij, apo për shkak të dëmit që mund t’i vijë prej përdorimit të ujit saqë nuk mund të pastrohet i tëri (gusl, të lahet në dush), apo pjesërisht (abdes), atëherë zhvendoset nga pastrimi me ujë tek ai me dhé (tejemum).

– Po ashtu, ai që nuk ka mundësi ta kryej haxhin për shkak të pamundësisë fizike, ia paguan haxhin dikujt tjetër që e kryen në vend të tij nëse ka pasuri të mjaftueshme për ta bërë këtë.

– Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është detyrë për atë që ka mundësi për të fillimisht ta bëjë me dorë, e nëse s’mundet me dorë atëherë me fjalë, e nëse s’mundet as me fjalë atëherë me zemër.

– Nuk kanë qortim e as gjynah ata që janë të çalë, të verbër apo të sëmurë me sëmundje të tjera nëse i lënë adhurimet që nuk i kryejnë dot, apo që i rëndojnë ata jashtë mase në një formë që nuk e përballojnë dot.

– Ai që ka detyrime financiare kundrejt disa njerëzve (duhet t’i mbajë me bukë dhe t’i veshë etj.) dhe nuk ka mundësi për të gjithë, atëherë e fillon me gruan e tij, pastaj me robin e tij, pastaj me fëmijën e tij, pastaj me prindërit e tij, pastaj atë që është më i afërt me të.

Kështu është puna me të gjitha obligimet që është ngarkuar robi, qofshin ato të formës së prerë (uaxhib) apo të pëlyqeshme (mustehab). Nëse ka mundësi të kryej një pjesë prej tyre dhe s’ka mundësi për pjesën tjetër, bëhet detyrë për të ajo që ka mundësi dhe bie prej tij pjesa tjetër që s’ka mundësi, dhe të gjitha këto futen te ky hadith.

Po ashtu çështjet që lidhen me hedhjen e shortit[8] hyjnë te ky hadith, sepse kur përzihen punët dhe nuk dallohet se kujt i takon diçka dhe kush ka më shumë të drejtë për të, atëherë kthehemi te gjërat që i presin dhe i ndajnë çështjet. E nëse nuk ka mundësi të ndahen dhe të përcaktohen në asnjë formë atëherë ky detyrim bie për shkak të pamundësisë për kryerjen e tij, dhe kthehemi te shorti i cili është maksimumi që mund të veprohet. Ato janë çështje të shumta të njohura në librat e fikhut.

Marrja e posteve në çështje të vogla apo të mëdha, të gjitha këto hyjnë te kjo bazë, sepse çdo post apo përgjegjësi ka nevojë që kandidati për to të përshkruhet me disa cilësi të caktuara që e bëjnë të aftë për ta mbajtur atë në mënyrën më të mirë. Nëse mungon dikush që i ka të gjitha ato cilësi, atëherë vendoset ai që është më i plotë dhe që i afrohet më shumë aftësisë për ta mbajtur atë post.

Siç argumentohet për këtë bazë me atë ajet dhe hadith, po ashtu argumentohet për të edhe me ajetet dhe hadithet ku Allahu i Lartësuar thotë se nuk ka gjynah për umetin, siç është fjala e të Lartësuarit:
“Nuk e ngarkon Allahu askënd përtej mundësive që ka.” | El Bekareh: 286.
“Le të shpenzojë (japë) ai që ka nga pasuria e tij, e ai që ka pak pasuri le të shpenzojë nga ajo që i ka dhënë Allahu. Allahu nuk ngarkon askënd veçse për aq sa i ka dhënë.” | Et Talak: 7.
“Dhe Ai nuk ju ka bërë ndonjë vështirësi në fe.” | El Haxh: 78.
“Nuk dëshiron Allahu t’ju bëjë juve ndonjë vështirësi (në fe).” | El Maideh: 6.
“Allahu dëshiron për ju të lehtën dhe nuk dëshiron për ju të vështirën.” | El Bekareh: 185.
“Allahu dëshiron tua bëjë juve më të lehta çështjet.” | En Nisa: 28.

Kështu lehtësimet fetare me të gjitha llojet e tyre, në adhurime apo të tjera veç tyre hyjnë te kjo bazë. Duke i shtuar kësaj edhe argumentimin me emrat dhe cilësitë e Allahut kuptimi i të cilave lidhet me këtë bazë, siç është për shembull: lavdërimi, urtësia, mëshira e gjerë, butësia, bujaria dhe dhurimi. Ashtu siç janë derdhur gjurmët e këtyre emrave të bukur të Allahut mbi krijesat dhe kanë përfshirë rregullimin e gjithçkaje në univers dhe i kanë mbuluar ata nga çdo anë, ato kanë depërtuar edhe tek ligjet fetare. Madje më shumë shfaqen tek këto të fundit sepse ato janë qëllimi i krijimit, dhe ato janë mjeti më i madh për të arritur lumturinë e përjetshme.

Allahu i Lartësuar i krijoi njerëzit dhe xhinët që të zbatojnë adhurimin e Tij, dhe e bëri adhurimin e Tij dhe zbatimin e sheriatit rrugë dhe mjet për të arritur kënaqësinë dhe bujarinë e Tij, siç thotë i Lartësuari pasi ligjëroi pastërtinë me llojet e saj: “Nuk dëshiron Allahu t’ju bëjë ndonjë vështirësi por dëshiron ju pastrojë dhe ta plotësojë dhuntinë e Tij ndaj jush, në mënyrë që të falënderoni.” | El Maideh: 6. Kështu u shfaqën gjurmët e mëshirës dhe mirësisë së Tij në legjislacionin fetar dhe në gjërat e lejuara, ashtu siç u shfaqën edhe tek sendet. Allahut i takon lavdërimi më i plotë dhe më i lartë, falënderimi më i plotë dhe më i madh, kulmi i dashurisë dhe madhërimit. Prej Allahut vjen suksesi!

Marrë nga libri: “Behxhetu kulubil ebrar”

Autor: Shejh Es Si’dij

Përktheu: Emin Bilali

————————————————————

[1] Buhariu 7288, Muslimi 1337.

[2] Buhariu 7289, Muslimi 2358.

[3] Shënim i korrektorit: Bëhet fjalë për ato çështje që janë të stërholluara dhe të paqarta, nëpërmjet të cilave pyetësi ka për qëllim ta vendos në vështirësi dijetarin në mënyrë që ai të përgjigjet gabim, dhe për shkak të kësaj pastaj të shkaktojë trazira (fitne). Ato janë të ndaluara në fe sepse nuk sjellin dobi dhe nuk sillen veçse rreth gjërave që gati nuk ndodhin kurrë (pyetje supozuese, imagjinare).

[4] Hadith i saktë, ka paraprirë.

[5] Hadith i mirë. Marrë nga “Iruaul galil” 105, “Sahih Ibn Maxheh” 93/1.

[6] Ether i saktë. Thotë Dhehebiu: Kjo saktësohet prej imam Malikut, dhe më parë u përmend fjala e ngjashme e shejhut të tij Rabias, dhe kjo është fjala e mbarë dijetarëve të ehli sunetit. “Es sijer” 3/398.

[7] Sh.p.: Një vakt që e ngop njeriun zakonisht.

[8] Sh.p.: Është për qëllim hedhja e shortit mes atyre që kanë të drejta të barabarta për diçka dhe e meritojnë të gjithë, siç ka ardhur në hadith: “Sikur ta dinin njerëzit se çfarë (shpërblimi) ka ezani dhe safi i parë (në namaz) dhe të mos gjenin mënyrë tjetër për t’i ndarë ato mes tyre veç shortit, ata do të hidhnin short.” Mutefekun alejhi.  Shembull për këtë është vepra e Profetit sal-lAllahu alejhi ue sel-lem, i cili kur dëshironte të udhëtonte me ndonjërën nga gratë e tij hidhte short mes tyre. Allahu e di më së miri!

Dosje: hadith