Shprehja “Nuk ka dhunë në fe” e cila në origjinë është ajet Kurani, është një shprehje e cila na nderon para të tjerëve dhe na bën të krenohemi me të për dy arsye:
E para: Kjo shprehje u jep të drejtë njerëzve për të zgjedhur atë besim që pëlqejnë edhe pse besimet sipas Kuranit janë tri llojesh; besim i drejtë, besim i devijuar dhe besim i trilluar. Ndërkohë që i vetmi besim i pranuar tek Allahu është ai i pari, ndërsa të tjerat janë të kota dhe të refuzuara. Kjo sepse Allahu i madhëruar ka caktuar një ditë llogarie për robtë e Tij, dhe në mënyrë që llogaria të ketë kuptim atëherë njeriu duhet të jetë i lirë.
Përgjatë historisë kjo e drejtë shpeshherë u është mohuar njerëzve dhe në veçanti e kanë bërë pasuesit e besimeve të kota ndaj besimit të drejtë, siç konkretizohet në shembullin e vjetër të historisë së njerëzimit kur Faraoni u drejtohej magjistarëve të tij kur mohuan idhujtarinë -besimin e tyre të mëparshëm- dhe besuan në Allahun, Zotin e botëve: “Ai (Faraoni) u tha atyre (magjistarëve): A ndoqët atë (Musanë) para se t’ju lejoja unë?! Ai është i madhi i juaj që ua mësoi magjinë! Do t’ju pres duart dhe këmbët në anë të kundërta dhe do t’ju kryqëzoj në trungjet e hurmave. Kështu do ta mësoni se kush prej nesh ka dënimin më të ashpër dhe do të jetë më i qëndrueshëm. * Ata i thanë: Nuk do të japim përparësi ty ndaj asaj që na ka ardhur prej argumenteve të qarta dhe as ndaj Atij që na ka krijuar, prandaj bëje atë që ke vendosur të bësh se vetëm jetën e kësaj bote do të ndërpresësh.” Suretu Taha: 71-72.
E dyta: Kjo shprehje ka ardhur në një ajet të qartë Kurani i cili është pika më e lartë e referimit në Islam, duke e kthyer kështu këtë shprehje në një rregull të pandryshueshëm për pasuesit e kësaj feje ndaj besimeve të tjera.
Ajo që na shqetëson në këto kohë është se shpesh shohim përdorime jo të sakta të kësaj shprehjeje si një rast i këtyre ditëve të fundit, për të mohuar futjen e fëmijëve në praktikën e riteve fetare apo edhe marrjen e masave ndëshkuese kur shohin prej tyre shkelje të rregullave të fesë, duke u argumentuar me këtë ajet për shkak të presioneve të jashtme dhe duke lënë mënjanë në këtë mënyrë udhëzimet fetare.
Për të qartësuar këtë gabim le të ndalemi si fillim tek ajeti i Kuranit prej të cilit është marrë kjo shprehje.
Ajeti i plotë: “Nuk ka detyrim në fe! Është qartësuar e vërteta nga e kota. Kush mohon idhujtarinë dhe beson në Allahun është kapur pas një nyje të fortë e cila nuk zgjidhet. Allahu është Dëgjues dhe i Dijshëm për çdo gjë.” Suretu El-Bekara: 256.
Duke parë në librat e komentimit të Kuranit në lidhje me këtë ajet, gjejmë si më poshtë:
Ibn Abasi -radiallahu anhu- komentuesi më i madh i të gjitha kohërave dhe më i hershmi sepse i përket brezit të sahabëve, në lidhje me ajetin e sipërpërmendur thotë: “Kur gruas në atë kohë (në kohën e injorancës) nuk i jetonin fëmijët ajo bënte nijet që nëse do t’i jetonte fëmija do ta fuste në hebraizëm. Kështu, kur u dëbuan Benu En-Nadr (fis hebrenjsh) dhe mes tyre kishte prej bijve të Ensarëve (myslimanët arabë të Medinës), ata thanë: Nuk do t’i lëmë bijtë tanë (në hebraizëm). Atëherë Allahu i Madhëruar zbriti ajetin: [Nuk ka detyrim në fe, është qartësuar e vërteta nga e kota.] Suretu El-Bekara: 256.” E transmeton Ebu Daudi dhe e saktëson sheih Albani.
Fjala e tij; [… nëse do t’i jetonte fëmija do ta fuste në hebraizëm] tregon se arabët në kohën e injorancës e dinin se feja e hebrenjve ishte më e mirë se idhujtaria e tyre.
Fjala e tij; [… nuk do t’i lëmë bijtë tanë (në hebraizëm)] tregon se pas ardhjes së islamit ky i fundit ishte feja e drejtë pa devijime, dhe për pasojë qëndronte më lart se feja e hebrenjve.
Ibn Kethiri, komentues i mëvonshëm i Kuranit i viteve 774 H thotë: “Ajeti do të thotë që mos detyroni askënd për të hyrë në fenë islame, sepse treguesit dhe argumentet e tij janë të qarta dhe nuk është e nevojshme të detyrohet ndokush për të hyrë në të. Atë që e udhëzon Allahu për në islam ia hap kraharorin dhe ia ndriçon mendjen, ai hyn në të i vetëdijshëm. Kurse atij të cilit Allahu ia ka verbuar zemrën dhe ia ka vulosur dëgjimin dhe shikimin, atij nuk i bën dobi hyrja në fe i detyruar me forcë. Komentuesit kanë përmendur se shkaku i zbritjes së këtij ajeti ka të bëjë me disa ensarë edhe pse gjykimi i saj është i përgjithshëm.”
Pra, siç shihet nga fjalët e komentuesve të Kuranit ajeti nuk bën fjalë për të ndaluar detyrimin e myslimanëve për praktikimin e fesë së tyre të cilën e kanë përqafuar me dëshirën e tyre të plotë, por për të ndaluar detyrimin e jomyslimanëve për të pranuar Islamin. Për këtë dëshmon qartë edhe vazhdimësia e ajetit kur thuhet: [Është qartësuar e vërteta nga e kota. Kush mohon idhujtarinë dhe beson në Allahun është kapur pas një nyje të fortë.]
Lind pyetja: A bën që ky ajet të përdoret edhe për të ndaluar detyrimin e myslimanëve për të praktikuar fenë e tyre, duke qenë se detyrimi është kundër vullnetit të njeriut?
Përgjigja: S’ka dyshim që mësimi dhe këshillimi të cilat nuk përbëjnë detyrim por nxitje janë bazat e edukimit të fëmijëve në fenë e Allahut, dhe e para gjë me të cilën ngarkohet prindi për të çuar në vend porosinë e Allahut në Kuran kur thotë: “O ju që keni besuar! Mbroni vetet dhe familjet tuaja nga zjarri!” Suretu Et-Tahrim: 6.
Allahu i Madhëruar na ka sjellë një shembull real në Kuran të një burri të mirë që quhet Llukmani i Urtë, dhe ja si e mësonte dhe e këshillonte ai birin e tij:
“Kujto kur Llukmani duke e këshilluar birin e tij, i tha: O djali im! Mos i shoqëro shok Allahut sepse idhujtaria është padrejtësia më e madhe! * O djali im, nëse vepra jote e gabuar peshon sa fara e sinapit (gjë shumë e vogël) dhe të jetë e fshehur në një shkëmb, apo të jetë në qiej apo në tokë, Allahu do ta sjellë atë se Allahu i di mirë të imtat dhe të fshehtat. * O djali im, fale namazin, urdhëro për punë të mira, ndalo nga të këqijat dhe bëj durim ndaj çdo fatkeqësie, se vërtet këto janë prej punëve që i ka bërë detyrë Allahu. * Mos ua shtrembëro fytyrën tënde njerëzve dhe mos ec nëpër tokë kryelartë, se Allahu nuk e do asnjë mendjemadh e që shumë lavdërohet. * Ji i matur në ecje dhe ule zërin tënd, sepse zëri më i urryer është zëri i gomarit.” Suretu Llukman: 13-19.
Në këto ajete shohim edukimin e fëmijëve me këshilla e porosi, siç gjejmë gjithashtu edhe mënyrën e përcjelljes së tyre me fjalët e buta dhe të ëmbla. Këtyre mënyrave u shtohet edhe modeli praktik që i ofrojnë prindërit dhe shoqëria e tyre islame ku jetojnë, gjë e cila ka ndikim te madh te fëmijët sepse ata në këtë moshë kanë prirje të imitojnë të tjerët e sidomos prindërit e tyre. Kjo e fundit edhe pse nuk është përmendur në ajet nënkuptohet, sepse Llukmani i Urtë nuk e ka marrë këtë cilësi duke kundërshtuar ato që thotë.
Pra, edukimi me mësime, me këshilla dhe me ofrimin e modelit të mirë përbën bazën e edukimit në islam, sepse njeriu që nuk di se çfarë detyrash ka as nuk i di sesi kryhen ato dhe as nuk ka parë dikë t’i kryej, nuk ka se çfarë të veprojë. Mirëpo edukimi i fëmijëve në islam nuk përfundon këtu pa i futur ata konkretisht në punë, dhe ja një shembull praktik në islam sesi i mësonin sahabët fëmijët e tyre me agjërim.
Rabia bint Muauidh -radiallahu anha- në lidhje me agjërimin e Ashurasë tregon: “Ne (kur vinte Ashura) i fusnim fëmijët në agjërim. Ne u bënim atyre lodra prej leshi që kur të qante ndonjëri prej tyre për ushqim, t’ua jepnim për t’i hutuar me to derisa të arrinin iftarin.” E transmeton Muslimi.
Madje në islam jemi urdhëruar edhe për masa ndëshkuese për ata fëmijë të cilët kur i afrohen moshës së pjekurisë i neglizhojnë ritet fetare, siç ka ardhur në fjalët profetike.
Abdullah bin Amr bin El-As -radiallahu anhu- tregon se Profeti -alejhi selam- ka thënë: “Mësojuani namazin fëmijëve në moshën shtatë vjeçare dhe i godisni ata (lehtë) kur të mbushin dhjetë vjeç.” E transmeton Ebu Daudi dhe e saktëson sheih Albani.
Këto veprime disa njerëz (jo praktikues dhe jo pasues të islamit) mund t’i quajnë detyrim për fëmijët apo shkelje të të drejtës së tyre, por që faktikisht ato aspak nuk janë ashtu por janë mënyra edukimi. Nuk do të thotë kjo se çdo fëmijë duhet të futet në agjërim edhe nëse është shëndetlig dhe e ka të pamundur agjërimin, dhe kjo për dy arsye:
E para: Fëmijët në këtë moshë nuk e kanë detyrë agjërimin dhe futja e tyre në agjërim në këtë moshë bëhet për t’i mësuar ata me agjërim.
E dyta: Allahu i Madhëruar në Kuran ua ka hequr të mëdhenjve detyrën e agjërimit kur e kanë të pamundur kryerjen e tij, atëherë kjo vlen më tepër kur janë të vegjël dhe nuk e kanë fare detyrë agjërimin.
Po ashtu edhe goditja e tyre kur i afrohen moshës madhore nuk do të thotë të rrihen brutalisht për namaz, dhe kjo gjithashtu për dy arsye:
E para: Fëmijët në këtë moshë nuk e kanë detyrë namazin, sepse Profeti -alejhi selam- ka njoftuar: “Është ngritur lapsi për të voglin derisa të rritet (të arrijë moshën e pjekurisë).” Kjo do të thotë se goditja e tyre në këtë moshë është thjesht për edukim.
E dyta: Goditja si masë ndëshkuese në Kuran dhe në fjalët profetike është e kushtëzuar me kushtin që të mos jetë e fortë që të lërë shenja, as të jetë në vende delikate të shkaktojë dëme, dhe as të jetë në fytyrë që t’i prishë pamjen.
Duke qenë se jemi te edukimi me masa ndëshkuese nuk mund të lemë pa përmendur se asnjëherë në lidhje me to nuk kalohet tek më e rënda nëse qëllimi mund të arrihet me masa më të lehta. Ja çfarë thotë dijetari El-Iz bin Abdus-Selam në librin e tij të famshëm “Rregullat e gjykimeve në lidhje me rregullimin e njerëzve”: “Nëse edukimi arrihet me fjalë dhe vepra më të lehta nuk kalohet tek më të ashprat, sepse ato janë dëme të panevojshme përderisa qëllimi arrihet me ato që janë me të lehta.”
Kjo që thamë në lidhje me agjërimin dhe namazin vlen për çdo detyrë tjetër fetare, qofshin ato ibadete (adhurime), morale, apo norma e rregulla të veshjes dhe paraqitjes etj.
Si përfundim themi: Këto janë disa mënyra edukative në fenë tonë të cilat kanë ardhur nëpërmjet Profetit tonë Muhamedit -alejhi selam- të përcaktuara qartë se kur, për kë dhe si duhen kryer. Ato nuk futen te dhuna e ndaluar në ajetin “Nuk ka dhunë në fe”, dhe as nuk përbëjnë në vetvete dhunë, sepse siç thamë më lart janë mënyra edukative apo masa disiplinore. Prandaj çdo ligjërues Islam duhet të ketë kujdes kur ligjëron që të mos i ngatërrojë çështjet e të bier viktimë e presioneve të jashtme, nga ata njerëz që nuk janë as pasues dhe as praktikues të kësaj feje dhe për pasojë t’i mohojnë ato.
Është e çuditshme se këtyre kritikuesve të jashtëm kur u përmend ndonjë vepër negative të pranueshme si e tillë nga ana e tyre, si p.sh. përdorimi i drogës nga fëmijët, ata janë të gatshëm t’i pranojnë masat ndëshkuese për fëmijët. Ndërsa për shkeljen e rregullave fetare thonë: Masat ndëshkuese janë dhunë e papranuar. Ne u themi se kjo gjë është të ecësh me dy standarde e megjithatë nuk përbën ndonjë çudi të madhe, sepse duke qenë se ju jeni materialistë nuk konsideroni dëme veçse dëmet materiale të dukshme, ndërsa dëmet e besimit për ju nuk kanë aspak peshë mirëpo për ne janë parësore. E në qoftë se ata kur na akuzojnë për ushtrim dhune ndaj fëmijëve u referohen disa akteve të qarta dhune siç pretendojnë se i kanë parë në disa prej vende myslimane, në kundërshtim me atë që u sqarua më lart dhe bazuar në to paragjykojnë të gjithë myslimanët, atëherë u themi: Nëse ato janë vërtetë ashtu siç thoni, atëherë s’ka dyshim se janë veprime jo të sakta dhe të dënueshme në të cilat nuk bien veçse njerëzit e paditur. Le të shërbejë ky shkrim si sqarim për të dyja palët.
Shkroi: Dr. Abdullah Nabolli