Shpjegimi i hadithit: “ Pretenduesi i dickaje duhet të sjellë fakt vërtetues, ndërsa refuzuesi (pala e akuzuar) mjafton të betohet”.

Nga shejhu el alameh: Abdurrahman bin Nasir es-Sadij

“ Pretenduesi i dickaje duhet të sjellë fakt vërtetues, ndërsa refuzuesi (pala e akuzuar) mjafton të betohet”.
Sa fjalë madhështore dhe gjithëpërfshirëse e ngjarjeve të larmishme dhe ndodhive të ndryshme që hasen mes njerëzve, qoftë në të drejtat individuale, apo në lidhje me pasuritë dhe borxhet, sa herë që ndodh konflikt, mosmarrëveshje apo paqartësi !
Ky është parim që u jep përgjigje të gjithë këtyre problemeve, duke gjykuar se pretenduesi (akuzuesi) duhet të sjellë fakt vërtetues për akuzën e tij, ndërsa pala tjetër (i akuzuari) mjafton që të betohet kundra asaj akuze, përderisa akuzuesi nuk sjell dot fakte dhe argumente vërtetuese.
Ky parim përfshin cështje të ndryshme, prej tyre përmendim shembujt e mëposhtëm:
1) Nëse dikush pretendon një të drejtë ndaj dikujt, qoftë në lidhje me gjakun apo pasurinë apo dicka tjetër, duke mos sjellë fakte, dhe i akuzuari e mohon akuzën e ngritur ndaj tij.
2) Nëse është i pohuar (i vërtetuar) një obligim tek një person ndaj një tjetri dhe më pas ai (i pari) pretendon shlyerjen e atij obligimi ose mos ekzistencën etij, ndërsa i zoti i të drejtës e mohon që t`i jetë kthyer e drejta (merret në konsideratë thënia e mohuesit).
3) Nëse është pohuar ( vërtetuar) pronësia e dikujt mbi dicka dhe më pas pretendon dikush tjetër pronësinë e asaj gjëje, ndërkohë që pronari e mohon dicka të tillë (merret për bazë thënia e pronarit të parë ).
4) Nëse dikujt i ishte lënë dicka në ruajtje në formë amaneti dhe më pas pretendon dëmtimin apo shkatërrimin e asaj pasurie, ndërkohë që pronari i asaj pasurie e refuzon këtë pretendim. Kjo cështje përfshin personin e autorizuar (uekilin),administratorin e vakfit (nadhiral uakf), kujdestarin e jetimit (uelijel jetim), bashkëpronarin në disa nga llojet e bashkëpunimit fitimprurës ( pra, kur këta pretendojnë shaktërrimin e pasurisë ndërkohë që pala tjetër e refuzon këtë pretendim).
5) Nëse personi ngarkohet me dëmshpërblimin e dickaje që dëmton në dëm të dikujt tjetër dhe më pas bie në mosmarrëveshje me të zotin e së drejtës në lidhje me përcaktimin e vlerës së zhdëmtimit, atëherë do merret për bazë fjala e tij.
6) Nëse dikush autorizohet për të administruar një pasuri të përbashkët mes tij dhe një tjetri, dhe gjatë kësaj kohe blen dicka ose merr me qera dicka dhe thotë se e ka marrë personalisht për veten e tij, ndërkohë që ortaku tjetër pretendon se ai veprim është i bashkangjitur me pasurinë e tyre, atëherë do merret në konsideratë thënia e të autorizuarit.
7) Nëse dy persona bien dakort për një lloj akti dhe e përfundojnë, më pas njëri pretendon se akti nuk është korrekt për shkak të mungesës së një kushti, apo një elementi bazik, apo një pengese, ndërkohë që tjetri e refuzon këtë pretendim, do merret në konsideratë thënia e atij që mbron vlefshmërinë e aktit.
8) Nëse dikush pretendon një kusht të caktuar ose një kufizim specifik ose një përshkrim të caktuar ose një afat, etj ndërkohë që pala tjetër e mohon këtë gjë të pretenduar, atëherë do merret në konsideratë thënia e mohuesit.
9) Nëse dikush pretendon prishjen e një akti, shitblerjeje ose qeraje ose martese, etj ndërkohë që pala tjetër e mohon dicka të tillë, do merret në konsideratë thënia e mohuesit.
10) Nëse dikush pretendon dicka shtesë apo mangësi në lidhje me një cështje për të cilën kishin rënë dakort që më parë, atëherë merret në konsideratë thënia e atij që nuk pranon shtesën apo mangësinë.
11) Nëse dikush ka mbi vete obligime pasurore ndaj të tjerëve për shkaqe të ndryshme (si psh borxh, zhdëmtim,mehr, etj) dhe shlyen një pjesë prej tyre ose ia fal një pjesë pala tjetër dhe më pas bien në mosmarrëveshje në lidhje me sasinë e shlyer apo të falur, do merret në konsideratë thënia e shlyerësit të obligimit ( në rastin e shlyerjes), ndërsa kur i falet do merret në konsideratë thënia e falësit.
12) Nëse dikush kryen një obligim (jo adhurim fizik) për një tjetër me nijet kthimi (pra ia lehtëson përkohësisht me kusht që më pas personi tia kthejë vlerën e shpenzuar), i takon që t`i kthehet vlera e shpenzuar,kurse nëse e ka kryer atë obligim pa nijet kthimi, nuk i takon asgjë.Nëse bien në mosmarrëveshje në lidhje me kushtin e kthimit, do merret në konsideratë thënia e e atij që ia kreu obligimin, nëse e kishte me nijet kthimi apo jo.
13) Në përgjithësi cështjet në të cilat njeriu pohon ndaj vetes obligime (borxhe, detyrime, etj), nëse ndodh mosmarrëveshje do merret në konsideratë thënia e pohuesit.
14) Në të gjitha llojet e mosmarrëveshjeve që ndodhin mes njerëzve, nëse njëra prej palëve ka një bazë ku mbështetet (psh parimin e mirënjohur që origjina është se njeriu nuk ka mbi vete obligime, përvecse me argument dhe fakt), atëherë do merret në konsideratë thënia e kësaj pale. Në të gjitha rastet në të cilat merret në konsideratë thënia e njërës palë, i mjafton kësaj pale që të betohet për vërtetësinë e thënies së tij, nqs pala tjetër nuk sjell argumente dhe fakte bindëse për të kundërtën.
15) Cështjet e dhuratave dhe cmimeve që ofrohen për personat kundrejt një pune apo shërbimi të caktuar, nëse ndodh mosmarrëveshje mes ofruesit dhe fituesit, do merret në konsideratë thënia e ofruesit të cmimit.
Duhet të kemi parasysh se në të gjitha rastet kur merret në konsideratë thënia e njërës palë, kemi kushtin që thënia e tij të mos jetë qartazi në kundërshtim me realitetin konkret apo atë realitet normal të zakonshëm që njihet mes njerëzve, sepse në këto raste hidhet poshtë fjala e tij dhe merret për bazë vlerësimi i njerëzve ekspertë apo me përvojë në atë fushë apo zakoni mbizotërues në atë bashkësi.
16) Cështjet në të cilat njeriu shprehet me nënkuptime, si psh në lirimin e robërve apo në divorc (psh i thotë bashkëshortes: ik në shtëpinë e prindërve të tu), etj, do merret për bazë qëllimi i folësit, nëse kishte për qëllim divorcin apo jo, lirimin nga robëria apo jo, etj.
17) Do merret në konsideratë thënia e gruas për gjykimet që kanë lidhje me cështjet e menstruacioneve apo të lehonisë apo të shtatzanisë, qoftë për pohimin e dickaje apo për mohimin e saj. Nëse ndodh mosmarrëveshje në këtë fushë dhe pala pretenduese nuk ka fakte, do merret për bazë thënia e gruas.

Marrë nga libri: el Fetaua es-sadijeh fq 445-447
Përktheu: Shuajb Rexha